Kuzey Irak’ta güç paylaşımı sancısı

Alaycı bir gülümseme…

Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’nin baÅŸkenti Erbil’de siyasetçi, gazeteci, halktan eski tanıdıklara, “geçen sene bu zamanlar bağımsızlığı tartışıyordunuz, ne oldu?” diye sorduÄŸumda, aldığım ilk tepki hep bu alaycı gülümseme oluyor.

Hemen arkasından kötümserlerin verdiÄŸi tepki, “Ne bağımsızlığı, kardeÅŸ kavgası günlerine dönmezsek iyidir.”

Ama iyimserler de var: “Ekonomi bu kadar kötüyken, IŞİD kapıdayken bu siyasi kriz çözülür herhalde.”

Birçok kiÅŸi de, beni Kürt Parlamentosuna götüren taksi sürücüsü gibi öfkeli; “kimse de para yok, geçinemiyoruz. SavaÅŸ var ama tartışıp duruyorlar.”

Herkesin hemfikir olduÄŸu konuysa, Kürt Bölgesel Yönetimi BaÅŸkanı Mesut Barzani’nin görev süresi çerçevesinde dönen tartışmaların Kürt partilerinin güç paylaşımıyla ilgili olduÄŸu.    

Barzani’nin görev süresi 19 AÄŸustos’ta bitiyor

Irak Kürtlerinin liderlerinden 68 yaşındaki Barzani, on seneden beri Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’nin baÅŸkanı. Bu göreve 2005’de Parlamento tarafından, 2009’da halk tarafından seçildi. 20013’de ise Parlamento kararıyla görev süresi iki yıllığına uzatıldı. Bu uzatma da 19 AÄŸustos 2015’te bitiyor.

Türkiye’yi ‘stratejik kapımız’ diye tanımlayan ve baÅŸkanlığını yaptığı Kürdistan Demokratik Partisi (KDP), Barzani’nin görev süresini bir kez daha iki yıllığına uzatmak istiyor. Ä°ran’a yakınlıklarıyla bilinen iki güçlü muhalefet partisi, Kürdistan Yurtseverler BirliÄŸi (KYB) ve Gorran Hareketi ise böyle bir uzatmaya karşı. En azından, KDP’nin etkisini kıracak tavizler almadan böyle bir uzatmaya karşılar.  

KDP’yi destekleyenler, muhalefet partilerinin siyasi yöneticilerini Ä°ran’ın kuklası olmakla itham ediyor. Muhalefetse, KDP'lilerin kullandığı pahalı kol saatlerini eleÅŸtiriyor.

Kuzey Irak KDP, KYB ve Gorran Hareketi’nin birlikte kurduÄŸu bir koalisyonla yönetiliyor ama siyasal ve toplumsal kutuplaÅŸma, IŞİD ve ekonomik krizle karşı karşıya kalan bölgede hayati kararların alınmasını bile engelliyor.

Hayat durdu evlilik hazırlıkları bile

Meclis’teki ikinci büyük güç olan Gorran Hareketine danışmanlık yapan ve partisi adına resmi görüÅŸ belirtmeye yetkili olmadığı için isminin yazılmasını istemeyen bir akademisyen, durumu “insanlar evlilik hazırlıklarını bile erteledi’ diye tarif ediyor. Ona göre, sorunun temelinde siyasetçilerin ülke çıkarlarından çok, kendi çıkarlarını gözetmeleri var.

Kast ettiÄŸi çıkarlarsa KDP’nin hemen her alandaki etkinliÄŸi. Ona göre, KDP yolsuzluklara batmış, hükümet pozisyonlarını kendi yandaÅŸlarına dağıtmış, siyasal ve ekonomik gücü paylaÅŸmak istemeyen bir yapı.

Kuzey Irak’ın yönetim ÅŸeklinin adını koymakta bile anlaÅŸmazlık var  

Muhalefet partileri, Barzani’nin görev süresi uzatılacaksa, karşılığında da, bundan sonra baÅŸkanı halkın deÄŸil Meclis’in seçmesi gerektiÄŸini söylüyorlar. Talepleri arasında baÅŸkanın yasalar gereÄŸi elinde tuttuÄŸu güçleri kısıtlamak da var.  

Bu yetkiler arasında; ihtiyaç gördüÄŸünde Bakanlar Kurulu’na baÅŸkanlık etmek, peÅŸmerge güçlerini yurt içinde ve dışında savaÅŸa gönderme kararı almak, peÅŸmerge güçlerinin komutanının yanı sıra yüksek mahkemelerin üyelerini, istihbarat ve güvenlik güçleri baÅŸkanını atamak da var.  

KDP’nin Meclis Grubu sözcüsü Muhammed Ali Talha ise, ülkede parlamenter sistem olduÄŸunu ve baÅŸkanın parlamento ya da hükümet onayı olmadan karar alamayacağını söylüyor. Özetle; partiler, bölgesel yönetimin baÅŸkanlıkla mı, parlamenter sistemle mi yönetildiÄŸi konusunda bile anlaÅŸamıyor.

Ä°ki parçalı yönetim

Fakat, bu yetkilere raÄŸmen Barzani yine de Kürt Bölgesel Yönetimi altındaki bütün topraklara gerçek anlamda hâkim sayılmaz. Bazı konularda otoritesi, kendi partisi KDP’nin güçlü olduÄŸu Erbil ve Duhok ile sınırlı. KYB ise Ä°ran sınırına yakın Süleymaniye ve Halepçe’yi bir ÅŸekilde yönetmeye devam ediyor. Gorran Hareketi de bu bölgelerde güçlü. Hem KDP’nin, hem de KYB’nin kendi peÅŸmerge güçleri var. PeÅŸmerge güçlerini birleÅŸtirmek için çalışmalar yapıldı ama bu ayrım bir ÅŸekilde hâlâ devam ediyor. Gorran Hareketi’nin ise peÅŸmerge gücü yok. Ayrıca, KDP ve KYB’nin kendi ÅŸirketleri, yayın organları, kendi iÅŸ baÄŸlantıları var.   

DeÄŸiÅŸen dengeler ve yılan hikâyesi anayasa

Barzani’nin tekrar seçildiÄŸi ve görev süresinin uzatıldığı dönemde KYB ve KDP arasında, ‘siz bölgesel yönetimin baÅŸkanlığını alın, biz de Irak’ın CumhurbaÅŸkanlığını’ uzlaÅŸması vardı.  

Bu yıllar içinde de önce KYB lideri Celal Talabani ondan sonra da aynı partiden  Fuad Masum, Irak Parlamentosunda KDP’nin desteÄŸiyle CumhurbaÅŸkanlığına seçildi.  

Ayrıca, o dönemde Irak Kürt Bölgesi için anayasa yapma hazırlıkları da vardı. KDP ve KYB, Barzani’nin görev süresini uzatırken 'bu uzatmanın bir daha olmayacağı’ kararını da aldılar. Uzatma döneminde yeni bir anayasa yapılmasına ve referanduma sunulmasına da karar verdiler. Ama anayasa üzerinde çalışan komisyon bugüne kadar, bu iÅŸi tamamlayamadı.

KDP ve KYB arasında 2013’de Barzani’nin görev süresini uzatan karar da Parlamento’dan o kadar kolay çıkmamıştı. 2009 yılında kurulan, reform talep eden söylemiyle öne çıkan ama KYB ve KDP gibi tarihten gelen siyasal ve ekonomik gücü olmayan Gorran Hareketi uzatmaya karşı çıktı. O dönemdeki tartışmalarda Kürt Parlamenterler yumruklaÅŸtı, su ÅŸiÅŸeleri havada uçtu. 

Muhalefetin pazarlığı

Barzani’nin görev süresinin 2013’de uzatılmasının hemen arkasından yapılan genel seçimler KDP ve KYB arasındaki uzlaÅŸmayı bozan geliÅŸmelere yol açtı. Seçimlerde KYB’yi geride bırakan Gorran Hareketi 111 sandalyeli Parlamento’da 24 sandalye alırken, KYB yalnızca 18 milletvekili çıkarabildi. KDP de 38 sandalye kazandı.  Kürdistan Ä°slam BirliÄŸi Partisi’nin de 10 milletvekili bulunuyor. Kürdistan Ä°slami Cemaatin 6 sandalyesi var. Geri kalanlar da azınlıklar arasında dağılıyor. Azınlıklar ve Ä°slamcı partiler geleneksel olarak KDP ile hareket ediyor ama Ä°slamcı partilerde parti disiplini yok. BaÅŸkanlık meselesinde, bir kısmı KDP ile bir kısmı muhalefet ile birlikte. Üstelik bazı milletvekillerinin duruÅŸları da her gün deÄŸiÅŸiyor.

KYB’nin endiÅŸesi

KYB Genel seçimlerde yaÅŸadığı oy düÅŸüÅŸünü ve Gorran’ın kendisinin önüne geçmesini, Barzani’nin görev süresinin uzatılmasına verdiÄŸi desteÄŸe baÄŸlıyor. Bu nedenle de, Barzani’nin görev süresinin bir kez daha uzatılmasına sert muhalefet ediyor.

Sorunu çözmek için kurulan Meclis komisyonlarının birinde KYB’nin bu tartışmadaki duruÅŸunu sorduÄŸumuz Dr. Hamus Omar, ‘En azından, BaÅŸkanlık, BaÅŸbakanlık ve Meclis BaÅŸkanlığı aynı partide olmasın” diyerek KYB’nin kırmızı çizgisini ortaya koyuyor.

Parlamento’nun etkisi

Bugüne kadar, birçok kararı partilerin kendi aralarındaki uzlaÅŸmayla aldığı Irak Kürt Bölgesel Yönetiminde, Parlamento’nun sandalye sayısının ilk kez bu kadar önemli bir araç haline geldiÄŸine dikkat çekiyor yabancı bir gözlemci, “Herkes kendi çıkarına uygun enstrümanlar arama derdinde. Eh, buluyorlar da…” diye özetliyor durumu.

KDP’den Ali Talha da aynı noktaya dikkat çekiyor: “Partiler burada kararları dışarıda alırlar ve onların aldığı karara Parlamento bir çerçeve bulur.”

KYB’den Dr. Hamus da, “Açıktan yapılan tartışmaların en az iki katını da dışarıda yapıyoruz” diyerek bugünlerde kıyasıya yürütülen pazarlıkların biçimine dikkat çekiyor.

Kurumsallaşma eksikliği tartışmayı zorlaştırıyor

Pazarlıkları zorlaÅŸtıran baÅŸka bir etmen de, öteden beri çok parçalı yönetilen Kuzey Irak’ta birçok konuda olduÄŸu gibi, mevzuat konusunda da bir kurumsallaÅŸma olmaması.

Burada, Erbil’de, Parlamenterlerle, komisyon uzmanlarıyla yaptığım görüÅŸmelerde, “Peki, yasalar ne diyor?” sorusuna ortak yanıt alamıyorum. Her grup, kendi çıkarına uygun eski yasalar, parlamento kararları arayışı içinde. Herkes yeni bir anayasanın gerekliliÄŸi konusunda hem fikir ama taraflar, anayasayı kimin yaptırmadığı konusunda da karşılıklı suçlamalar içinde.

Seçim yapmak mümkün mü?

Aslında yasalar, baÅŸkanın halk tarafından seçilmesini öngörüyor. Fakat Barzani’nin görev süresi bitmeye yakınken seçim komitesi seçim yapacak ne parasının, ne de elemanının olmadığını söyledi. Bu durum partilerin birbirini suçlaması için baÅŸka bir neden.

Parlamenterler, uzmanlar, siyasi parti temsilcileri teypler kapalıyken, bir ÅŸekilde Barzani’nin görev süresinin uzatılacağını, ama bu uzatma süresinde bölgesel yönetimin geleceÄŸine ve yönetim ÅŸekline yön veren yeni bir anayasa hazırlığı yapılacağını söylüyor. Pazarlıklar da aslında buraya yoÄŸunlaşıyor ama partiler birbirlerine de güvenmiyorlar.

Bu tartışmalar da KDP, Barzani dışında güçlü bir BaÅŸkan adayı olmamasına güveniyor. DiÄŸer partiler de bunun farkında, ama mümkün olduÄŸu kadar taviz alma ve kendi seçmenlerine mesaj verme arayışında.

Peki, ya uzlaÅŸma olmazsa?

Gorran Hareketine danışmanlık yapan ancak ismini vermek istemeyen akademisyene göre, eninde sonunda ‘yumuÅŸak iniÅŸli’ bir çözüm bulunacak. Çünkü, ülkede baÅŸta IŞİD ve ekonomik kriz olmak üzere birçok sorun var ayrıca uzlaÅŸmaz görünen parti de bir dahaki seçimlerde kaybetmeye mahkûm. Ama bir uzlaÅŸmazsa olmazsa ne olacağı da çok belli deÄŸil. Çünkü partiler bu konuda da netlik olmadığını söylüyor. Mevcut yasalar gereÄŸi baÅŸkanın görev süresi dolduÄŸunda, baÅŸkanlık Meclis baÅŸkanına geçecek ama KDP’ye göre, bu yalnızca baÅŸkanın ölümü durumunda olabilecek bir durum. Åžu andaki baÅŸkan da Gorran hareketinden ama baÅŸkanlığı Meclis BaÅŸkanı üstlense bile, 60 gün içinde seçimlere gidilmesi gerekiyor. Oysa seçim komisyonu ülkede seçim yapılamayacağını söylüyor.

‘SoÄŸuk iç savaÅŸ’

Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimindeki deneyimli bir siyasetçi, peÅŸmerge güçlerinin IŞİD ile savaÅŸmasalardı,  tam da bu bölünmüÅŸlük nedeniyle birbirleriyle savaÅŸacaklarını düÅŸündüÄŸünü anlattı. Ona göre, eÄŸer baÅŸkanlık krizine bir çözüm bulunamazsa, Ä°ran’a yakın KYB ve Gorran, güçlü oldukları Süleymaniye ve çevresinde; KDP ise Erbil ve çevresinde fiili olarak iki ayrı yönetim kurabilir.

Barzani’nin, ‘ izin vermem’ dediÄŸi bu olasılık, neredeyse konuÅŸtuÄŸumuz herkes tarafından dile getiriliyor hatta KDP sözcüsü Talha tarafından bile: “Bir an önce uzlaÅŸmamız gerek çünkü zaten neredeyse soÄŸuk bir iç savaÅŸ yaşıyoruz .”